Drenthe 2021


"Op zoek naar de Hunebedden”

Helaas dit jaar geen vakantie in het buitenland. Corona heeft ons nog stevig in de tang. Begin april de knoop doorgehakt. Van 12 t/m 26 mei een plekje op een camping in Drenthe gereserveerd. Een van de doelen: Hunebedden bezoeken. Verder lekker niksen, lezen, handwerken, wandelen en fietsen. Als gebied in Drenthe hebben we de Hondsrug gekozen. Hier liggen in een grove lijn veel Hunebedden. Ik heb hier ook al diverse fietstochten gezien en met onze elektrische fietsen moet een tocht van 40 of 50 km toch zeker te doen zijn. Het weer is nog steeds te koud voor de tijd van het jaar, maar de weersvoorspellingen geven een beetje hoop. Dinsdag 11 mei krijgen we nog een coronavaccinatie. Mart z’n tweede ik de eerste. Nu ook maar hopen dat we geen bijwerkingen krijgen.

De heenreis
Woensdag 12 mei 2021
Vandaag is het dan zover. Redelijk geslapen en nergens last van. De Caravan is gisteren al in de oprit geplaatst en verder ingeladen. Alleen onze toiletspullen en de producten uit de koelkast hoeven er nog maar in. Nog even naar de bakker voor broodjes en lekkers voor onderweg en een brood voor de eerste dagen. Even na 10.00 uur start onze reis van 327 km naar Drouwen in Drenthe. Het is het op één na verste wat we tot toe in Nederland met de caravan hebben gereisd. Tijdens deze route zullen we 5 provincies doorkruisen. (Limburg-Noord Brabant-Gelderland-Overijssel-Drenthe) De reis gaat voorspoedig. Rond de middag zijn we al in de buurt van Haps en halen we lekkere koffie voor bij de broodjes. Het is best druk op de snelwegen. De reis gaat over lange rechte stukken snelweg en het voelt als ver. Misschien toch nog wat vermoeid op weg gegaan. Vijf uur na ons vertrek, arriveren we tegen 15.15 uur bij camping Alinghoek in Drouwen. We hebben hier voor de komende 2 weken gereserveerd. We worden begeleid naar ons plekje en het opbouwen kan beginnen. Het doel voor vandaag is caravan op de plek en de voortent opzetten. Meer zit er voor mij toch niet in, heb last van hoofdpijn en vermoeidheid en tegen de avond zelfs wat verhoging. Toch nog een reactie op de vaccinatie van gisteren dan……  We gaan op tijd naar bed. Hopelijk gaat het morgen weer beter.

Donderdag 13 mei 2021
Lekker geslapen en ik voel me prima. Gelukkig maar. We ontbijten in de caravan (het is buiten nog fris) en later in de ochtend gaan we al aan de wandel. Vlak bij de camping ligt Drouwenerzand. Een natuurgebied waar een wandeling van ongeveer 5 km is uitgezet. Een leuke tocht door heidegebied, langs zandduinen en door het bos. Route is ook heel goed aangegeven.

Rond de middag weer terug op de camping en tijd voor de lunch. Dan plannen we om op de fiets naar Borger te gaan. We zijn echter nog geen km van de camping als de elektrische ondersteuning van mijn fiets uitvalt. Ik zet hem opnieuw aan maar helaas valt hij weer uit. Sh**. Weer precies hetzelfde probleem als vorig jaar flitst er door mijn hoofd. We checken de accu maar die lijkt goed te zijn aangesloten. De tocht naar Borger is vlak en we besluiten gewoon verder te fietsen. Doen de boodschappen bij de AH en op de terugweg nemen we nog even een afslag richting Hunebedcentrum. Het is hier erg druk en we besluiten een andere keer terug te komen. De terugweg naar Drouwen is open terrein en de wind waait hard tegen. Het fietsen valt zwaar zo zonder ondersteuning. Terug op de camping wisselen we nog eens van accu, maar ook dit lost het probleem niet op. Balen zeg…. Lange fietstochten kunnen we nu wel vergeten.

Vrijdag 14 mei 2021
Aangezien mijn fiets geen ondersteuning bied, gaan we vandaag maar aan de wandel. Op minder van 2 km van de camping liggen al Hunebedden. Hunebedden zijn de oudste monumenten van Nederland. Ze zijn meer dan 5000 jaar geleden gebouwd door mensen van de Trechterbekercultuur. Zij waren de eerste boeren van Noord Europa. In de Hunebedden begroeven zij hun doden. De eerste die we bezoeken zijn D21 en D22. Ze liggen bij elkaar. D21 wordt de elegantste genoemd en D22 is de kleinste. Daar waar we in het verleden archeologische vondsten en verre landen bezochten staan we hier bij Hollands erfgoed. Ik vind het wel wat hebben. We hoeven maar een klein stukje verder te lopen naar een groepje van drie andere (D23, D24, D25).  Weer terug langs de vorige op weg naar nog twee Hunebedden op loopafstand. We lopen weer richting dorp en dan linksaf richting de N34. Hier bevinden zich D19 en D20. Deze zijn een stuk groter maar hebben minder dekstenen. Voor vandaag genoeg Hunebedden, dus terug naar de camping. De rest van de middag lekker rond de caravan. Wat lezen en haken. Tegen 17.00 uur de behoefte om toch nog de beentjes te strekken. We lopen opnieuw de wandeling over Drouwenerzand en trakteren ons bij terugkomst op patat met…. Alweer een mooie dag. Op naar morgen.

Zaterdag 15 mei 2021
Tijdens de koffie besluiten we vandaag dan toch maar een wandeling te maken. Het word het bijvoetpad. Een rondwandeling van 13,5 km die eigenlijk in Borger start maar ook langs de camping komt. Wij starten dus bij de camping. Vandaag toch maar de regenjassen aangetrokken. Het is al kouder dan gisteren en kans op regen tegen het einde van de tocht. De wandeling gaat over zandpaadjes en langs velden. Route is goed aangegeven. Halverwege een kleine verwarring als we omkijkend de route ook tegengesteld aangeduid zien. Blijkt later dat we hier een lusje zullen lopen. We vervolgen de wandeling langs een kanaal. Dit werd voorheen de Hunze genoemd. Tijdens onze lunchpauze een telefoontje van Stephan die op dat moment bij ons thuis de vissen en de planten verzorgt. Alles is goed in het Zuiden.

We vervolgen onze tocht en zien door de heg een Mammoet staan. Op de voorgrond twee paardjes. Zit er best grappig uit. We arriveren nu bij het Hunebedcentrum in Borger. Het is er erg druk. Toch willen we graag het grootste Hunebed zien. Een groot overzichtsbord geeft aan dat het iets verder in het bos ligt, maar in werkelijkheid ligt hij even verderop tussen de bomen. Hunebed D27 is ongeveer 22,3 meter lang en ziet er imposant uit. Vanwege de drukte zijn er helaas geen foto’s zonder andere mensen erop te maken. Vakantie 2021 Drenthe 460We vervolgen onze wandeling langs velden waar recent graszoden geoogst zijn. Het ligt er rommelig bij. In de verte een herkenbaar bosje met stenen….. we komen opnieuw langs enkele Hunebedden die we gisteren al bezocht hebben. We stoppen er niet meer en lopen verder richting camping. Vlak voor het dorp begint het te miezeren. Gelukkig zijn we er bijna. Nog nagenietend van de tocht aan de koffie. Op de camping zijn diverse gasten aan het afbreken. Waarschijnlijk zal het een stuk rustiger worden tot aan de Pinksteren.

Zondag 16 mei 2021
Voor vandaag geen vrolijke weersvooruitzichten. Trouwens voor de rest van de vakantie ook niet meer maar vandaag en morgen schieten er in negatieve zin uit. Uitgeslapen tot 8.30 uur en nog net voor de eerste bui terug van het toiletgebouw. De buien volgen elkaar regelmatig op. Gelukkig schijnt ook we de zon maar het is te fris om buiten te zitten. Alle tijd om de caravan een beetje meer naar mijn zin in te richten en dingen een vast plekje te geven. We leven nu toch slechts op 8 m2. In de namiddag laat de zon zich regelmatiger zien en is het ook weer lekker om onder de luifel in het zonnetje te zitten. Tegen 17.00 uur durven we het zelfs aan een korte wandeling te maken. Alweer wordt er op ons grasveldje afgebroken, straks staan we nog maar alleen.


Maandag 17 mei 2021
Goed geslapen. Ik werd tegen 7.00 uur wakker van de regendruppels op de caravan. Nog eens lekker omdraaien dan. Tegen 8.00 uur toch trek in ontbijt. Na het ontbijt gaan douchen. Terwijl ik mijn tanden sta te poetsen, hoor ik het alweer plenzen op het dak van het Vakantie 2021 Drenthe MJ 33toiletgebouw. Vast weer dus. De enige planning voor vandaag is boodschappen doen. Vandaag gaan we met de auto naar de Jumbo in Gieten. Ik heb nog bestek van de spaaractie nodig, mogelijk hebben ze dat hier wel, bij ons lag het er al een paar weken niet. Helaas de leveringsproblemen zijn toch landelijk. Met de boodschappen voor vandaag en de komende 2 dagen weer terug naar de camping. Omdat er voor morgen een kleine weersverbetering verwacht word, onderzoeken we wat wandelmogelijkheden. Het wordt de Gletsjerkuil wandeling in de buurt van Gieten. Een tocht van 8 km en maar duimen dat het droog blijft. Voor vandaag geen verdere plannen. Het regent vrijwel continue. Als troost hebben we straks wel iets lekkers voor bij de koffie 😊

Dinsdag 18 mei 2021
Bosgebied Gieten - Gletsjerkuil
Bij het ontwaken geen herinnering van regendruppels op het dak. Het is ook droog en ziet er al wat beter uit. Na het ontbijt smeren we meteen wat boterhammen voor de lunch en tegen 9.45 uur vertrekken we met de auto naar het startpunt van de wandeltocht. Dat is vlakbij (7,5 km) maar toch net te ver om te lopen. Er staan al enkele auto’s. De route van deze wandeltocht is niet gemarkeerd, dus gaan we lopen met GPS ondersteuning. De route start langs twee meertjes en daarna lopen we Vakantie 2021 Drenthe 680hoofdzakelijk door het bos. De ene keer een breed pad en dan weer kronkelige bospaadjes tussen moerasgedeelten door. Het is ook wel een soort spoorzoeken, er zijn zoveel paadjes hier.  Na anderhalf uur gelopen te hebben komen we bij een grotere en waarschijnlijk de originele startplek van deze route. Op een van de bankjes eten we onze lunch. We hebben het grootste deel van de tocht er al op zitten. Als we de wandeling vervolgen is de GPS wat minder stabiel en lukt het ons bijna een rondje te lopen….. Het weer werkt in ieder geval wel goed mee, het zonnetje schijnt door het bladerdak van de talrijke bomen. Dan bereiken we de Gletsjerkuil. Deze is echter veel kleiner dan ik me voorgesteld had, maar mogelijk is mijn verwachtingspatroon te hoog. Een Gletsjerkuil is ontstaan tijdens de Weichsel-ijstijd. Als je wilt weten hoe, moet je er maar eens naar googelen. Vanaf hier nog een klein stukje naar de plek waar onze auto staat. We hebben er uiteindelijk 3 uur over gedaan (inclusief pauze). Een mooie wandeling alleen jammer dat jezelf je weg moet zoeken. Terug naar de camping waar een lekker kopje koffie er wel in gaat. In de loop van de middag wordt het weer wat onstabieler en valt er af en toe weer een klein buitje.

Woensdag 19 mei 2021
Gezien de mindere weerverwachting voor vandaag hadden we besloten zo lang mogelijk uit te slapen. Om 9.00 uur strandde deze poging al. We hebben geen concrete plannen dus doen alles op het gemak. Toch de vooruitzichten om de hele dag weer in en rondom de caravan te moeten verblijven, maken mij niet vrolijk. We besluiten met de auto naar Emmen te rijden. Ik bezoek altijd graag een tuincentrum en daar is een Intratuin. Op de weg terug naar de camping zullen we dan ook enkele Hunebedden bezoeken en boodschappen doen. We smeren snel wat boterhammen en gaan op pad. Over de Hunebed Highway (N34) naar Emmen. We arriveren om 11.30 uur bij de Intratuin. Deze is best groot, mondkapje op en lekker snuffelen tussen alles. Uiteindelijk komen we bij mijn favoriete deel van een tuincentrum de afdeling cactussen en succulenten. Ik heb me voorgenomen als souvenir een plantje te kopen, alleen de vraag welke. Het worden er uiteindelijk twee. Twee die ik nog niet heb uiteraard. In de auto bekijken we, welke route het meest efficiënt is langs de Hunebedden die hier liggen.

We starten met Hunebed D45. Deze ligt nog bijna in Emmen zelf. Vanaf een parkeerplaats een tiental meters lopen een soort park in. Het is de op een na langste (18,5 m) onder de Hunebedden. Deze ligt ook op een opvallende plek namelijk een stuifduin. Op het moment dat we hier lopen, horen we donderslagen en begint het te betrekken. Terug naar de auto om daar onze boterhammen te eten. Volgende halte is de supermarkt en daar kun je beter niet naartoe met een lege maag. Het regent al pijpenstelen als we de Jumbo binnengaan en nog steeds als we weer naar buiten komen. Op naar het volgende Hunebed. Dit is D43. Het kost even wat moeite om in de buurt te parkeren, want we zitten nog steeds aan de rand van Emmen. We lopen over een modderig paadje een klein heuveltje op. Daar tussen de bomen ligt een enorm Hunebed. Het zijn er eigenlijk twee in één die door een krans van 40 meter rechtopstaande stenen worden omgeven. Erg imposant moet ik bekennen. Dan weer terug naar de auto en verder naar de laatste stop. We rijden een zandpad met grote kuilen op en moeten de auto achterlaten bij het begin van het natuurgebied. Van hieruit nog een 600 meter lopen naar een open vlakte met heide. Hier liggen wederom 3 Hunebedden bij elkaar. (D38, D39, D40) De twee laatstgenoemde liggen nog gedeeltelijk in de zandheuvel die er oorspronkelijk overheen lag. Het is gelukkig bijna droog gebleven tijdens ons bezoek hier. Ben ook blij dat we er even op uit zijn gegaan. Nu weer terug naar de camping. Een kopje koffie gaat er wel in.

Donderdag 20 mei 2021
Bosgebied Borger – Gletsjeskuil/mammoetpad
Vandaag de qua weer dan, beste dag van de week. We gaan weer een langere wandeling maken. In mijn zoektocht naar wandelingen in de buurt heb ik ook vlak bij Borger nog een tocht gevonden langs een Gletsjerkuil. Deze gaan we lopen aan de hand van een PDF gevonden op internet en een deel is een gemarkeerde route. Totale lengte ongeveer 11 km.  Vertrekpunt: het Hunebedcentrum in Borger. We gaan met de auto tot daar. Van hieruit lopen we naar de sluis over het kanaal. Hier waren we enkele dagen geleden ook al. Nu steken we via een smal paadje over en lopen verder langs de weilanden. Precies zoals aangegeven zien we aan onze rechterkant weer Hunebedden liggen. Om deze te bezoeken moeten we even van de route af. Het zijn D28 en D29. Weer mooi gelegen tussen de bomen. Bij ieder Hunebed leer ik weer wat meer over ze. Zoals dat van de 53 hunebedden en 16 in paren liggen zoals hier, 2 in drietallen (Emmen en Borger) en 1 in Groningen. Weer lopen weer terug naar de wandelroute en lopen richting bos. Vanuit mijn ooghoeken zie ik in een weiland een hertje staan. Vakantie 2021 Drenthe 960We blijven meteen stil staan en Mart probeert het te fotograferen. We lopen weer verder en komen bij de bospercelen aan. Bij perceel 187 moeten we rechtsaf. Het getal op de steen is niet duidelijk leesbaar maar goed we gaan rechtsaf. Blijkt later toch niet helemaal juist van de rest van de beschreven route klopt dan ook niet. Lang leve internet en GPS komen we weer op de juiste plek uit. Een parkeerplaats waar de Mammoetroute start. Een duidelijk aangegeven route voert ons door een bosrijke Vakantie 2021 Drenthe 1090omgeving. Exact zoals vermeld op de PDF komen we ook langs de Gletsjerkuil. Deze is aanzienlijk groter dan de vorige. Helaas zijn alle bankjes al bezet en lopen we weer verder het bos in. Het eerstvolgende bankje is tegenover een natuurlijke vijver. We stoppen hier om onze lunch te eten. De tocht gaat weer verder, we lopen langs een kuil die volgens de PDF een zandkuil zou zijn, alleen ik zie geen zand. Het is vrij rustig hier in het bos, slechts enkele wandelaars terwijl dit pad toch vlak bij een vakantiepark ligt. Met de kennis via de PDF ga je natuurlijk op zoek naar het volgende bijzondere dat je gaat zien. Dat zou een deel van het bos zijn waar in November 1972 een storm veel schade heeft aangericht. Dit zou nog steeds zichtbaar zijn. Kijkend tussen de bomen zie je best wel omgevallen bomen en grote takken liggen. Maar dit is waarschijnlijk van een recentere datum. Ik vraag me af of je hetgeen 49 jaar geleden gebeurt is, nog steeds goed zichtbaar zal zijn. Het antwoord hierop volgt.

We arriveren bij een bos-deel waar veel grote gevelde bomen liggen, deels overgroeit door mos. Ja, dit is duidelijk de schade van toen. We vervolgen de tocht en komen weer bij de Gletsjerkuil om daarna via een ander pad  dan we gekomen zijn, weer terug te lopen richting parkeerplaats/beginpunt. Ook nu mogelijk ergens een paaltje gemist want we komen uit bij bosperceelsteen 187. Ook prima. Van hier dezelfde weg weer terug naar het Hunebedcentrum.  Hier lopen we opnieuw naar het Hunebed dat hier ligt. Het is er rustig. Slechts enkele bezoekers en kunnen we opnieuw foto’s maken en nu zonder andere mensen. Het terras bij het Hunebedcentrum is open. We trakteren ons op koffie met een Hunebedkoek. Dit laatste is kandijkoek met bovenop grote noten. Tegen 15.00 uur weer terug op de camping. Mooi op tijd om de tweede vrije training van de F1 te volgen. De zon laat langzaam verstek gaan en tegen het avondeten zitten we zoals de meeste dagen hier te eten in de caravan. We sluiten deze mooie dag af met ons al lezend te verplaatsen naar andere oorden……..


Vrijdag 21 mei 2021
Het heeft geregend vannacht en ik ben verbaasd dat als we wakker worden de zon schijnt. Het waait wel redelijk hard wat het frisser doet aanvoelen en halverwege de ochtend is de zon alweer verdwenen. Vandaag een dagje camping. Het blijft erg wisselvallig weer maar gelukkig aan het einde van de middag komt er een grotere opklaring. We besluiten toch nog even de benen te strekken en de wandeling over het Drouwenerzand te doen. In het bos is het lekker, je merkt aan de bomen dat het wel hard waait maar beneden is het zelfs lekker. De bodem ziet er ook nog niet eens erg nat uit. We zijn net een kwartiertje terug bij de caravan als de volgende bui, met hagel, zich aankondigt. Omdat de zon zich toch ook regelmatig laat zien, is het onder de luifel in de zon best lekker. We eten dan vanavond ook buiten. Na de afwas lekker binnen een kopje koffie drinken en gaan we weer verder met lezen.

Zaterdag 22 mei 2021
Het regent als we wakker worden. Vandaag zou sowieso de slechtste dag qua weer zijn. Op ons gemakt ontbijten en tussen de buitjes door naar het toiletgebouw. Dan een boodschappenlijstje maken. En hierbij stellen we ons de vraag: Hoe lang blijven we nog?  Morgen, beloofd weer een drogere dag te zijn en is er Formule 1 om te kijken. Maandag en Dinsdag weer echte regendagen en Woensdag ook maar dan zouden we al naar huis gaan. We doen in ieder geval boodschappen om tot en met Maandag te blijven. Op de terugweg naar de  camping ook alvast tanken voor de terugreis.  De apps van diverse Buienraders geven eigenlijk geen buien meer aan en toch blijft het van tijd tot tijd regenen. In de caravan is het alleen nog maar aangenaam met continue de kachel aan. Ben er eigenlijk wel klaar mee. We hakken de knoop door: Maandag naar huis. Ik neem even de tijd om mijn reisverslag weer bij te werken.

In de middag is de kwalificatie van de Formule 1. Helaas hebben we alleen goede wifi buiten de caravan. Ingepakt tegen de kou zitten we gereed onder de luifel. Als het bij Q3 spannend wordt, laat de wifi ons in de steek. Voor noodgevallen kunnen we een Hotspot maken via onze telefoons. Vandaag gebruiken we de resterende MB van Mart. Het is weer giga-spannend. Max zit goed mee vooraan. Helaas door een stuurfout van Leclercq een code rood. Max kan hierdoor zijn tijd niet verbeteren en start morgen vanaf P2. Weer tijd om voor het avondeten te gaan zorgen.

Zondag 23 mei 2021
Ik wordt wakker van de fluitende vogels. Het is nog geen 7.00 uur dus lekker nog eens omdraaien. We hebben Vakantie 2021 Drenthe MJ 66vandaag de 41ste verjaardag van onze trouwdag. Pfhoe dat klinkt al lang, toch voelt het niet zo. Even na 8-en aan het ontbijt en dan weer douchen. Tijdens de koffie besluiten we straks pas de luifel af te breken, ook als deze dan mogelijk vandaag nog nat wordt. Het is nu nog droog. We besluiten nog een laatste wandeling te doen over het Drouwenerzand. Helaas hebben de weergoden andere plannen en moeten we onderweg onder de bomen schuilen om niet kletsnat te worden. Weer terug op de camping zien we dat er op meerdere plekken wordt ingepakt. De camping zal er morgen een stuk leger uit gaan zien. Het zonnetje schijnt dus dek ik de tafel voor de lunch onder de luifel, echter nog voor we aan tafel gaan, steekt de wind op en komt er weer een bui. Voor mij weer een bevestiging dat het goed is om naar huis te gaan. Tegen 14.00 uur installeren we ons voor de Formule 1 wedstrijd. De wifi van de camping doet het redelijk in de caravan met de deur open, maar tegen de tijd dat de wedstrijd echt van start gaat, zijn er mogelijk zoveel gebruikers dat deze weer wegvalt. Naar plan B: wifi via de Hotspot van mijn telefoon. Ik heb nog ongeveer 3GB. Moet toch wel lukken hoop ik. (helaas toch wat meer gebruikt) Door nog uiteindelijke problemen met de auto van Leclercq, staat Max vooraan bij de start. Nu maar duimen dat hij goed weg komt. Ik vind de start altijd spannend. Yes, het ging goed Max ligt aan de leiding. Nu 78 ronden vol spanning en toch ook een beetje genieten van de race. Max wint uiteindelijk en staat door tegenvallende resultaten van Hamilton nu boven aan in het wereldkampioenschap.  Vanwege onze trouwdag  haal ik eten bij het restaurant. Het is erg lekker en scheelt in afwas. Tijd om de luifel te gaan afbreken. Het is al vanaf 13.00 uur droog, dus we kunnen deze droog inpakken. Onze laatste avond hier in Drouwen.

Maandag 24 mei 2021
Niet zo goed geslapen vannacht. Heb ik altijd wel als we weer gaan reizen. Het is bewolkt maar droog. Na het ontbijt nog de laatste dingen op hun plekje zetten. We komen nog even in gesprek met de overburen die ook vandaag gaan vertrekken. We rijden naar de receptie om te laten weten dat we vandaag vertrekken. Om 10.15 uur rijden we door de smalle straatjes van Drouwen. Het eerste stuk is binnendoor, daarna een stuk N34 en dan de snelweg (A37). Ongeveer een uurtje later verlaten we de provincie Drenthe. Het wordt steeds drukker op de snelweg en rijden we netjes achter de vrachtwagens aan. Nog voor 12.00 uur, sanitaire stop en dan ook maar meten lunchen. Het is bewolkt met af en toe dreigende luchten maar echt veel regen is er niet. Er staat wel wat meer wind. Op weg naar huis is de behoefte om pauzes te nemen altijd kleiner. We rijden dan, op een sanitaire stop na, door naar huis. We arriveren er tegen 14.35 uur. Goed om er weer te zijn. De caravan achterom en de koelkast uitladen. Dan eerst koffie. Later lopen we door onze tuin, de planten zijn dankzij de regen goed gegroeid, het ziet er prima uit. Omdat er voor morgen veel regen verwacht wordt, laden we de caravan grotendeels uit. Dan kan ook de wasmachine al beginnen. Ondanks het iets te koude en regenachtige weer, hebben we een hele fijne vakantie gehad. Ik zou zeggen: Drenthe, tot ziens……

  Wil je graag meer foto's zien, neem dan een kijkje in het fotoalbum